(TVU) – D?a sáp là m?t trong các gi?ng d?a có giá tr? kinh t? cao là ??c s?n c?a t?nh Trà Vinh, do d?a sáp có ??c tính c?m (cùi) ??c s?t, ?? d?u cao h?n d?a th??ng, hàm l??ng dinh d??ng cao và mùi th?m ??c tr?ng. Tuy nhiên, do ??c tính di truy?n c?a lo?i d?a này, vi?c nhan gi?ng ?? duy trì gi?ng d? b? lai, khi?n cho vi?c l?a ch?n cay con gi? ??c tính t?t nh? b?n ch?t c?a gi?ng là r?t khó.

Ngày 14 tháng 6 n?m 2017, B? Khoa h?c và C?ng ngh? ?? th?c hi?n h?p ??ng s? 11/2017 ?? th?c hi?n ?? tài nghiên c?u khoa h?c “Nghiên c?u nhan gi?ng d?a b?ng c?ng ngh? nu?i c?y m? t? bào và k? thu?t tham canh d?a tr?ng gi?ng nu?i c?y m?”.

?? tài này ???c th?c hi?n b?i ??i ng? các nhà khoa h?c c?a Tr??ng ??i h?c Trà Vinh v?i t?ng kinh phí 10,5 t? ??ng. TS. Ph?m Th? Ph??ng Thúy, Phó Tr??ng phòng Khoa h?c C?ng ngh? Tr??ng ??i h?c Trà Vinh cùng PGS.TS Nguy?n V?n ??ng, Vi?n Di truy?n N?ng nghi?p làm ch? nhi?m ?? tài và các gi?ng viên Khoa N?ng nghi?p Th?y s?n, Tr??ng ??i h?c Trà Vinh cùng th?c hi?n v?i m?c tiêu nghiên c?u ?ng d?ng c?ng ngh? nu?i c?y m? t? bào, k?t h?p v?i các gi?i pháp canh tác ?? b?o t?n, l?u gi?, nhan gi?ng và phát tri?n m?t s? gi?ng d?a có giá tr? kinh t? cao, ph?c v? ch??ng trình tái c? c?u ngành n?ng nghi?p và phát tri?n n?ng th?n m?i t?i t?nh Trà Vinh.

Ph??ng pháp nu?i c?y m? t? bào cho phép tái sinh ngu?n cay gi?ng d?a sáp và giúp duy trì gi?ng này m?t cách hi?u qu? h?n. V?i k? thu?t nhan gi?ng này là ph??ng pháp t?i ?u nh?t ?? nang cao ty? lê? tra?i sa?p/quày ?a?t t? 80 – 100%.

Phát huy giá tr? ??c s?n ??a ph??ng

???c bi?t, giá trái d?a sáp t?i v??n t? 80.000 – 150.000 ??ng/trái, ??i khi t?ng ??n 160.000 – 170.000 ??ng/trái vào các mùa l? h?i, cao g?p 10 – 20 l?n so v?i trái d?a ta, dau. V?i ??c tính c?m (cùi) ??c s?t, ?? d?u cao h?n d?a th??ng, hàm l??ng dinh d??ng cao, mùi th?m ??c tr?ng h?n nên d?a sáp ???c dùng ?? ch? bi?n th?c ph?m (kem, bánh, k?o), n??c gi?i khát và m? ph?m, cho hi?u qu? kinh t? g?p 10-20 l?n d?a th??ng.

??i v?i d?a sáp tr?ng t? ph??ng pháp nhan gi?ng truy?n th?ng thì t? l? tra?i sáp ??i v?i gi?ng d?a sáp cao là < 25%, trong khi ??i v?i gi?ng d?a sáp lùn thì t? l? ??t 20 – 40%. Ph??ng pháp nu?i c?y ph?i h?u tính là s? d?ng ph?i h?u tính t?? tra?i sa?p, nu?i c?y in vitro trong m?i tr??ng nhan t?o; v?i ph??ng pháp này cay gi?ng t?o ra có t? l? tra?i sáp/ quày theo ly thuy?t có th? ??t 100%.

Cay d?a là cay duy nh?t s? d?ng ph??ng pháp h?u tính ?? nhan gi?ng hay còn g?i là ph??ng pháp ??m qu?. Chính vì th?, d?a r?t d? b? lai, nên khi nhan gi?ng vi?c l?a ch?n cay con gi? ??c tính t?t nh? b?n ch?t c?a gi?ng là r?t khó.

Kh? n?ng tái sinh ngu?n cay gi?ng d?a ??c s?n d?i dào ??t ch?t l??ng

TS. Ph?m Th? Ph??ng Thúy cho bi?t, hi?n t?i ?? tài có ???c v??n cay ??u dòng d?a sáp tr?ng gi?ng c?y ph?i h?u tính v?i di?n tích 5 ha t?i Tr??ng ??i h?c Trà Vinh; Có ???c quy trình nhan gi?ng d?a sáp b?ng k? thu?t nu?i c?y ph?i h?u tính v?i t? l? thành c?ng ??t t? ≥ 55%.

T?o ???c m? s?o (callus) in vitro m?t s? gi?ng d?a có giá tr? khoa h?c và kinh t? cao c?a Vi?t Nam (d?a sáp/d?a d?a) ?? làm v?t li?u cho quá trình t?o t? bào ti?n ph?i – m? s?o ph?i hóa d?a; T?o ???c t? bào ti?n ph?i-m? s?o ph?i hóa d?a (ph?i v? tính, ph?i soma) t? m? s?o (callus) d?a và tái sinh ???c cay d?a t? m? s?o ph?i hóa c?a d?a (“D?a v? tính” – in vitro) và thi?t l?p ???c ???c quy trình ??a cay “D?a v? tính-in vitro” ra tr?ng và ch?m sóc ? nhà l??i/ v??n ??m.

??t nhi?u k?t qu? ?áng ghi nh?n

C?ng theo TS. Ph?m Th? Ph??ng Thúy, sau 5 n?m th?c hi?n, ?? tài ??t ???c k?t qu? n?i b?t trên l?nh v?c c?y ph?i và trên l?nh v?c c?y m?. C? th?, ?? tài xay d?ng thành c?ng 01 v???n cay ??u dòng d?a, diê?n ti?ch 5ha v??i 800 cay d?a sáp c?y ph?i ta?i ti?nh Tra? Vinh. Tu?i cay dao ??ng t? 2 -4 n?m tu?i, ??n nay có kho?ng 5% cay ?? cho trái v?i t? l? trái sáp/quày ??t > 90%.

Nhóm nghiên c?u ?? ti?n hành 18 thí nghi?m nhi?u h?n 16 thí nghi?m so v?i thuy?t minh ?? tài. Qua ?ó, nhóm ?? xác ??nh các bi?n pháp c?i ti?n ?? hoàn thi?n quy trình nhan gi?ng giúp nang cao t? l? thành c?ng c?a quy trình t?? < 40% lên 63% (63 cay xua?t v???n/100 ph?i ??a vào m?i tr??ng t?o ch?i) và th?i gian nhan gi?ng gi?m t? h?n 24 tháng xu?ng còn d??i 14 tháng.

Nghi?m th?c bón 100% phan v? c? 1 tháng/l?n trên cay d?a sáp c?y ph?i trên 5 n?m tu?i v?i li?u l??ng (1,6 kg Urê + 1,6 kg Supper Lan + 1,6 kg Kali Clorua)/cay/n?m v?i chu k? bón m?i tháng 1 l?n cho hi?u qu? cao. Vi?c s? d?ng ong ky sinh Asecodes hispinarum và n?m ky sinh Metarhium anisopliae xen k? nhau ?? phòng tr? r?p sáp, b? vò voi ?? th? hi?n s? khác bi?t so v?i ??i ch?ng sau 1 n?m b? trí thí nghi?m.

Xác ??nh ???c m?i tr??ng t?i ?u và m?u m? s? d?ng ?? t?o ???c m? s?o d?a và m?i tr??ng t?o t? bào ti?n ph?i d?a: M?i tr??ng ?? bào ti?n ph?i bi?t hóa thành ph?i v? tính, M?i tr??ng t?o ch?i c?a ph?i v? tính và M?i tr??ng t?o r?.

100% cay s?ng sót sau 1 tháng, sau 3 tháng t? l? cay phát tri?n lá non ??t 72,9% trên giá th? TS2 (100% rong th?y ?ài) v?i ch?t ph?i tr?n là x? d?a v?i t? l? 1:2. Cay sau khi ra ??t ???c t??i phun s??ng ngày 2 l?n (sáng và t?i ?? ??t ?? ?m 90%, c??ng ?? ánh sáng 3.000 lux), phun thu?c tr? n?m b?nh 2 tu?n/l?n, bón phan 2 tu?n /l?n ?? cay t?ng c??ng s?c ?? kháng và h?p th? t?t các ch?t dinh d??ng.

?? tài t?o ra 300 cay con d?a sáp in vitro, 300 cay con d?a d?a in vitro, 200 cay d?a sáp ngoài v??n ??m và 200 cay d?a d?a ngoài v??n ??m. Bên c?nh ?ó, ?? tài ???c H?i ??ng ?ánh giá r?t cao b?i có nhi?u k?t qu? v??t so v?i thuy?t minh nh? ???c ??ng 01 t?p chí Khoa h?c và C?ng ngh? N?ng nghi?p (?H N?ng Lam Hu?); 02 t?p chí khoa h?c c?ng ngh? – n?ng nghi?p và phát tri?n n?ng th?n, 01 t?p chí ??i h?c C?n Th?, 01 International Journal of Engineering Sciences & Research Technology, xu?t b?n 2 sách chuyên kh?o b?i Nhà xu?t b?n ??i h?c Hu?. H??ng d?n thành c?ng 02 Th?c s? và 01 nghiên c?u sinh.

?? tài xay d?ng thành c?ng 4 quy trình g?m: Quy trình tham canh d?a sáp, ???c nghi?m thu ? c?p c? s?, giúp n?ng dan k? thu?t canh tác d?a sáp ph?i.

Quy trình t?o cay d?a t? m? s?o ph?i hoá c?a d?a sáp th?c hi?n ??y ?? theo các b??c và t?o ???c cay d?a hình thành t? ph?i v? tính, ?em tr?ng trong giá th? thích h?p. ?ay là nghiên c?u có giá tr? và ?áng khích l?. ??ng th?i, “Quy trình nhan nhanh in vitro gi?ng d?a sáp (Makapuno Coconuts) th?ng qua giai ?o?n t?o ph?i v? tính” ???c ch?p nh?n ??n sáng ch? h?p l? c?a C?c S? h?u Trí tu?.

Quy trình t?o ra cay d?a t? m? s?o ph?i hoá c?a d?a d?a, ???c ?ánh giá cao v? s? ?a d?ng c?a thí nghi?m là c? s? quan tr?ng cho vi?c xay d?ng quy trình, ch?t l??ng và kh?i l??ng nghiên c?u ?áp ?ng theo yêu c?u ??t hàng.

Quy trình nhan gi?ng cay d?a sáp b?ng k? thu?t nu?i c?y ph?i h?u tính. ?ay là quy trình ?? ???c nghi?m thu c?p B?, V?i t? l? thành c?ng c?a quy trình là 63% và th?i gian s?n xu?t cay gi?ng rút ng?n còn < 14 tháng, tr??c ?ay là > 24 tháng.

Ch? nhi?m ?? tài cho bi?t thêm: Nhóm nghiên c?u ti?n hành g?i ??n ??ng kí b?o h? d?ng Gi?i pháp h?u ích quy trình nhan gi?ng cay d?a sáp b?ng k? thu?t nu?i c?y ph?i h?u tính c?a n?i dung thu?c quy trình này và C?c S? h?u trí tu? B? Khoa h?c và C?ng ngh? ch?p nh?n ??n h?p l? và ???c c?ng nh?n ti?n b? k? thu?t l?nh v?c tr?ng tr?t “Quy trình nhan gi?ng cay d?a sáp b?ng k? thu?t nu?i c?y ph?i h?u tính”.

V?i k?t qu? trên, ngày 18/11/2022, H?i ??ng Khoa h?c và ?ào t?o Tr??ng ??i h?c Trà Vinh thành l?p H?i ??ng ?ánh giá, nghi?m thu ?? tài c?p c? s? v?i s? phi?u ??ng y là 100%. Thành c?ng c?a ?? tài có ti?m n?ng r?t l?n ?? ??a vào s?n xu?t cay gi?ng v?i quy m? l?n và hoàn thi?n quy trình tr?ng s? giúp t?o s?n ph?m trái d?a sáp và d?a d?a có ch?t l??ng cao ph?c v? nhu c?u trong n??c và xu?t kh?u.

S?n ph?m ?? tài có 500 cay d?a sáp c?y m? và 500 d?a D?a c?y m?. Vì v?y, ?? tài ti?p t?c ?xin ???c tri?n khai nghiên c?u giai ?o?n 2 v? hoàn thi?n quy trình nhan giai ?o?n v??n ??m và ?ánh giá kh? n?ng thích nghi gi?ng d?a sáp, d?a c?y m? vùng ??ng b?ng S?ng C?u Long. ??c bi?t các s?n ph?m ???c hình thành t? ?? tài là v??n d?a sáp 5 ha. Hi?u tr??ng Tr??ng ??i h?c Trà Vinh ?? ky quy?t ??nh thành l?p Ban qu?n ly d? án ??ng th?i phê duy?t d? án “Ch?m sóc, khai thác, b?o t?n s?n ph?m c?a ?? tài nghiên c?u khoa h?c c?p B? – V??n cay ??u dòng d?a Sáp” v?i l?i nhu?n t?ng 5 n?m là h?n 2,6 t? ??ng.

?ay là n?i cung c?p ngu?n cay gi?ng d?a sáp, d?a d?a làm v?t li?u chu?n cho nhan gi?ng, s?n xu?t cay gi?ng ch?t l??ng cao, ?áp ?ng ???c nhu c?u cay gi?ng c?a ng??i dan trong và ngoài t?nh. ??ng th?i là n?i b?o t?n, tham quan và th?c hi?n các nghiên c?u có liên quan v? cay d?a sáp góp ph?n thúc ??y vi?c phát tri?n ?i?u ki?n kinh t? – x? h?i t?i ??a ph??ng.

C?ng ngh? nu?i c?y m? t? bào là ph??ng pháp duy trì và nu?i c?y các t? bào, m? hay c? quan th?c v?t trong ?i?u ki?n v? trùng, ???c th?c hi?n trong ?i?u ki?n m?i tr??ng giàu dinh d??ng v?i nh?ng thành ph?n xác ??nh. Kh? n?ng tái sinh ngu?n cay gi?ng d?i dào ??t ch?t l??ng cao.

Hoàng Nam

TS-?K